Çin-Japon Anlaşmazlığında Doğu Çin Denizi, Derinlerdeki Travmalar

Türk Asya Stratejik Araştırmalar Merkezi TASAM, Dr. Cengiz Topel MERMER’in hazırladığı “Çin-Japon Anlaşmazlığında Doğu Çin Denizi Derinlerdeki Travmalar” isimli stratejik raporu yayımladı

TASAM’ın 80. Stratejik Rapor’u olarak yayımlanan çalışma 34 sayfadan oluşuyor. Rapor, genel bilgilerin verildiği GİRİŞ kısmının ardından beş başlık altında, coğrafi olarak Çin Halk Cumhuriyeti ile Japonya arasında yer alan Doğu Çin Denizi’nde, iki ülke arasında yaşanan gerilim sürecini inceledikten sonra Sonuç ve Değerlendirme kısmıyla bitiyor.

 “Çin-Japon Anlaşmazlığında Doğu Çin Denizi Derinlerdeki Travmalar” isimli stratejik rapor şu bölümlerden oluşuyor: “Anlaşmazlıkların Tarihi ve Psiko-Sosyal Arka Planı”, “ABD Önderliğinde İkili İlişkileri Normalleşme Adımları”, “QUAD Döneminde ÇHC-Japonya İlişkileri”, “Senkaku/Diaoyu Adaları Sorunu”, “Sorunun Arka Planı”, “Sorunun Ortaya Çıkışı ve Tarafların Birbirini Deneme Dönemi”, “Karşılıklı Tahrikler ve Artan Gerilim”, “ÇHC’nin Soruna Yaklaşımında Askerî Adımlar”, “ABD’nin Katılımı ve Sorunun “Bloklararası”na Evrilmesi”, “Tarafların Adalar Üzerindeki Egemenlik İddiaları”, “ÇHC-Japonya Anlaşmazlığına Katkı yapan Sorun Alanları”, “ÇHC’nin “Tek Çin Politikası” ve Tayvan Sorunu”, “Japonya’nın Yeniden Silahlanma Stratejisi”, “Sonuç ve Değerlendirme”.

Stratejik raporun Giriş kısmında şu ifadelere yer verilmiş: “Çin Halk Cumhuriyeti (ÇHC) ile Japonya ilişkilerinde, kökleri tarihte yatmakla beraber günümüz ekonomik-stratejik değerlendirmelerinden beslenen sorun alanları bulunmaktadır. Zengin balıkçılık potansiyeli ve doğal kaynaklara sahip Doğu Çin Denizi iki ülke arasındaki sorunların hayat bulduğu alandır. İki ülkeyi coğrafi olarak ayıran Doğu Çin Denizi geçmişte iki kadim Doğu imparatorluğu arasındaki ilişkileri sınırlandırırken, bugün geçmişin aksine aradaki sorunları beslemektedir. Pasifik Okyanusu'nun bir kolu olan ve 1.249.000 km2 civarında alanı kaplayan bu denizin doğusunda Japonya ve Japonya'ya ait Ryukyu Adaları, güneyde Tayvan, batısında Asya ana karasından uzanan ÇHC toprakları, kuzeyinde Sarı Deniz ve Güney Kore vardır. Doğu Çin Denizi’ne Güney Kore, Japonya, Tayvan ve ÇHC sahilleri ev sahipliği yapmaktadır. Tayvan Boğazı Doğu Çin Denizi’ni Güney Çin Denizi’ne bağlarken, Kore Boğazı da Japon Denizi ile irtibat sağlamaktadır.

Doğu Çin Denizi’nin balıkçılık ve yeraltı zenginliklerine, sahildar ülkelerin deniz ticaretindeki rolü de eklenince, bu denizin stratejik önemi artmaktadır. Bu bağlamda Doğu Çin Denizi, sahildar ülkeler ÇHC, Japonya ve Güney Kore arasında paylaşım sorunlarına sahne olurken, deniz kullanım sınırlarının belirsiz olduğu alanlardaki bazı adacıkların (kayalıklar) aidiyeti sorunu, söz konusu üç Doğu Asya ülkesine krizler yaşatmaktadır. Doğu Çin Denizi’nin kuzeydoğusundaki Sokotra Kayası (Suyan Kayası-Ieodo)’nın aidiyeti nedeniyle ÇHC ve Güney Kore arasında anlaşmazlık yaşanırken, doğusundaki Senkaku Adaları’nın aidiyeti sorunu nedeniyle ÇHC ile Japonya ciddi krizler yaşamaktadır. Bu çalışmada ÇHC ile Japonya arasındaki anlaşmazlıklar inceleneceği için, Kore anlaşmazlıkları ve Sokotra Kayası sorununa girilmeyecektir.

Doğu Çin Denizi’nde ÇHC ile Japonya arasındaki en başat kriz noktası, Japon adlandırması ile Senkaku,  Çin adlandırması ile Diaoyu Adaları’nın aidiyeti meselesidir. Söz konusu bölge, dünya kamuoyunda ve mevcut haritalarda Senkaku Adaları olarak yer aldığı için, bu raporda Senkaku Adaları adı kullanılacaktır. Toplam alanı yaklaşık 7 km² olan Senkaku Adaları, üzerinde insan yaşamayan beş adacık (Uotsuri Jima, Kuba Jima, Taisho Jima, Minami Kojima, Kita Kojima) ve 3 kaya parçasından (Okino Kitaiwa, Okino Minami-iwa, Tobise) oluşan küçük bir toprak parçasıdır. Senkaku Adaları’nın ÇHC ve Tayvan’a Japonya’dan daha fazla olan yakınlığı, tartışmalı bölgenin deniz ticareti güzergâhındaki önemli konumu ve ada etrafında zengin hidrokarbon kaynaklarının mevcudiyeti iddiası bu sahipsiz küçük coğrafyaya stratejik değer katarken, bölgesel kriz noktası hâline getirmiştir. Bu adaların kontrolünü sağlayan devlet; doğal kaynakların çıkarılması haklarını ve deniz iletişim hatlarını güvence altına almanın yanı sıra stratejik güç parametrelerinde öne çıkacağı için söz konusu adaların değeri yükselmiştir.

Senkaku Adaları Doğu Çin Denizi’nde; Japonya’ya ait Okinawa Adası’nın 410 km güneyinde, ÇHC’nin 330 km doğusunda, Tayvan’ın 170 km kuzeyindedir. Bu coğrafi tanımlama ile adaların aidiyeti sorunu üç devlet arasında gibi görünse de durum göründüğü gibi değildir. ÇHC’nin “Tek Çin politikası” ile Tayvan’ın tanınma sorunu ve Tayvan ile ÇHC’nin meselenin özünde bu konuda ortak iddialara sahip olması nedeniyle kriz ÇHC ile Japonya arasında yaşanmaktadır. Bu raporda ÇHC ile Japonya arasında, Senkaku Adaları Sorunu başta olmak üzere, Doğu Çin Denizi’nden beslenen anlaşmazlıklar irdelenirken,  iki ülke ilişkilerinde gerginliğe neden olan ikincil sorunlara da değinilecektir”.